




























Kookpot deksels uit Cabinda: een machtig wapen
In West-Afrika fungeren spreekwoorden als een bewaarplaats van wijsheid. Gebruiksvoorwerpen zijn vaak gedecoreerd met symbolen die naar die spreekwoorden verwijzen.
De houten kookpotdeksels uit Cabinda (een provincie van Angola) zijn een fraai voorbeeld van deze - verdwenen -traditie. De uit hout gesneden figuren verwijzen naar spreekwoorden die diep geworteld zijn in de traditionele Woyo cultuur. Met haar collectie potdeksels beschikte een vrouw over een machtig wapen om haar ongenoegen over het gedrag van haar man te uiten; het was haar laatste poging om het huwelijk te redden.
Na haar huwelijk trok de vrouw in bij de clan van haar man. Ze was afhankelijk van hem en het was haar niet toegestaan om kritiek op haar man openlijk uit te spreken. Ze kookte het eten en ze aten gescheiden van elkaar: de man met zijn clangenoten en zij met de kinderen. Maar met haar deksels kon ze haar man tot goed gedrag dwingen.
Als de vrouw vond dat haar huwelijk op de klippen dreigde te lopen, dan koos ze een speciaal deksel voor de pot waarin ze zijn maaltijd serveerde. Het was een teken dat dit haar laatste poging was om hem iets duidelijk te maken. Wat dat precies was werd verteld door de symbolische figuren op het deksel die naar spreekwoorden verwijzen. De pot bevatte een extra lekkere saus, maar het deksel zou niet aan de aandacht van de andere mannen ontsnappen. De boodschap kon niet verborgen blijven, het bevatte een serieus dreigement: “Als je niet oppast, ga ik weg”. De vrouw confronteerde haar man met een probleem dat hij én de andere mannen nu moesten gaan oplossen om te vermijden dat ze zou vertrekken, met de kinderen. Het gebruik van zo’n deksel was een diplomatieke, tactische manoeuvre die de trots van de man niet aantastte en in feite bedoeld was om het probleem vreedzaam op te lossen.
Honderden van deze dekslels kwamen terecht in musea over de hele wereld, als getuigen van een verdwenen traditie. Daar veranderden ze in kunstobjecten die bewonderd worden om hun esthetische waarde, maar tegelijk geïsoleerd zijn van hun symbolische betekenissen: berichten over belangrijke dingen in het leven, verzonden door vrouwen aan hun echtgenoten.
Nederlandse en Belgische missionarissen die in de jaren ’40 en ‘50 in dit gebied verbleven, herkenden de culturele waarde van de deksels en verzamelden deze voor musea in Nederland en België.
De broers Jan en Frans Visser verzamelden deze deksels uit Cabinda. Ze maakten een uitgebreide studie van de symbolen.
In deze zaal zien we een aantal fraaie voorbeelden die door pater Jan Visser zijn beschreven.
KLIK OP DE AFZONDERLIJKE DEKSELS VOOR EEN INTERPRETATIE VAN DE SYMBOLEN
Meer lezen:
In der minne schikken. Sprekende deksels from Cabinda. National Museum for Ethnology, Leiden 1982
Bittremieux, L. 1934. ‘Symbolisme in de negerkunst of beeldspreuken der bawoyos’, Congo V-2 : 168-204.
Cornet 1980. , Pictographies woyo. Milan: éditions Quaderni Poro 2.
Kerremans, R. 1972. Étude d’une collection de couvercles woyo. Mémoire de Licence, Université Libre de Bruxelles.
Vancoillie, S. 2000. Bijdrage tot de studie van de spreekwoorddeksels van de Woyo. Mémoire de Licence, Rijksuniversi teit Gent.


Lees ook de algemene informatie over de spreekwoordendeksles onder de info button
Spreekwoordendeksel nr. 1
Hoofdfiguur: kookpot op drie kookstenen
Spreekwoord : 'Er zijn drie stenen nodig om een kookpot in evenwicht te houden.'
Bijfiguren: zeeschelp en tovernoot.
Betekenis: Ons huwelijk is uit balans. Een goed huwelijk heeft drie dingen nodig: kinderen, kleding en voedsel. Ik laat merken dat ik erg boos ben (zeeschelp), mijn irritatie komt steeds opnieuw boven (tovernoot).
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen


Lees ook de algemene informatie over de spreekwoordendeksels onder de info button.
Hoofdfiguur: een hanenstaart
Spreekwoord: 'Bij het begin is hij recht, maar verderop wordt hij krom.'
Bijfiguren: arm met één armband, zeeschelp, stuk hout, palmnoot
Betekenis: Vroeger was je een brave jongen, maar je bent veranderd . Ik kan niet verzwijgen (zeeschelp) dat je dingen doet die niet door de beugel kunnen (stuk hout). Als je me niet wil verliezen moet je oppassen; er zijn genoeg andere mannen die mij graag willen hebben (palmnoot). Man en vrouw moeten elkaar helpen: met één armband kan je niet rinkelen.
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen


Deksel nr. 4
Hoofdfiguur: een zieke vrouw
Spreekwoord: 'Wee de clanloze!'
Bijfiguren: drie kookstenen met brandhout. De kookpot ontbreekt.
Betekenis: Ik heb geen clan die me kan helpen. Voor een goed huwelijk zijn drie dingen nodig: er moeten kinderen komen, de man moet zijn vrouw kleren geven en beide moeten voor eten zorgen. Het voedsel ontbreekt omdat jij niet werkt.
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen


Lees ook de algemene informatie over spreekwoordendeksels door te klikken op de INFO op de rode banier.
Hoofdfiguur: waarzegger met een fetisjmand.
Bijfiguren: klokrichting, te beginnen met de pinda: maan, zon, zeeschelp, openhandvrucht, oude pijp, nieuwe pijp, huwelijksfetisj.
Spreekwoord: was ik maar voor ons huwelijk naar de waar zegger geweest.
Lezing: was ik maar naar de waarzegger (hoofdfiguur) geweest, dan zou ik zeker niet met jou
getrouwd zijn; nu zijn we getrouwd (huwelijksfetisj); toch voel ik me gedwongen al mijn grieven uit te spreken (zeeschelp); ik heb alles aan jou gegeven: sex (openhandvrucht) en kinderen (pinda); en nu wil je me
verstoten, omdat ik oud ben (oude pijp) en een jonge vrouw trouwen (nieuwe pijp); dat
gaat zo maar niet; want wie is de sterkste, niet jij (zon), maar ik (maan), vanwege mijn kinderen.
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen (Afrika Museum Berg en Dal)


Lees ook de algemene informatie over de spreekwoordendeksels onder de info button op de rode banier.
Deksel nr 5.
Het Brooklyn Museum geeft geen interpretatie van de symboliek op deze deksel. Laten we het zelf eens proberen:
De hoofdfiguur is een zittende man die met zijn ellebogen op zijn knieen leunt en met zijn kin op zijn armen. Hij zit met zijn rug naar een vrouw die op een mat ligt. Naast hem staan twee flessen.....
Collectie: Brooklyn Museum, New York (USA)


Lees a.u.b. ook de algemene informatie over de deksels uit Cabinda!
(Klik op de info button op de banier)
Deze twee deksels komen uit de collectie van het Afrika Museum in Tervuren. Op de site van het museum staan 31 'spreekwoordendeksels' afgebeeld, met een interpretatie: http://www.africamuseum.be/collections/browsecollections/humansciences/display_group_items?b_start:int=0&groupid=355&languageid=3
Collectie: Afrika Museum in Tervuren (België)



