FoodMuseum - Spreekwoorden deksels

Kookpot deksels uit Cabinda: een machtig wapen

In West-Afrika fungeren spreekwoorden als een bewaarplaats van wijsheid. Gebruiksvoorwerpen zijn vaak gedecoreerd met symbolen die naar die spreekwoorden verwijzen.

De houten kookpotdeksels uit Cabinda (een provincie van Angola) zijn een fraai voorbeeld van deze - verdwenen -traditie. De uit hout gesneden figuren verwijzen naar spreekwoorden die diep geworteld zijn in de traditionele Woyo cultuur. Met haar collectie potdeksels beschikte een vrouw over een machtig wapen om haar ongenoegen over het gedrag van haar man te uiten; het was haar laatste poging om het huwelijk te redden.

Na haar huwelijk trok de vrouw in bij de clan van haar man. Ze was afhankelijk van hem en het was haar niet toegestaan om kritiek op haar man openlijk uit te spreken. Ze kookte het eten en ze aten gescheiden van elkaar: de man met zijn clangenoten en zij met de kinderen. Maar met haar deksels kon ze haar man tot goed gedrag dwingen.

Als de vrouw vond dat haar huwelijk op de klippen dreigde te lopen, dan koos ze een speciaal deksel voor de pot waarin ze zijn maaltijd serveerde. Het was een teken dat dit haar laatste poging was om hem iets duidelijk te maken. Wat dat precies was werd verteld door de symbolische figuren op het deksel die naar spreekwoorden verwijzen. De pot bevatte een extra lekkere saus, maar het deksel zou niet aan de aandacht van de andere mannen ontsnappen. De boodschap kon niet verborgen blijven, het bevatte een serieus dreigement: “Als je niet oppast, ga ik weg”. De vrouw confronteerde haar man met een probleem dat hij én de andere mannen nu moesten gaan oplossen om te vermijden dat ze zou vertrekken, met de kinderen. Het gebruik van zo’n deksel was een diplomatieke, tactische manoeuvre die de trots van de man niet aantastte en in feite bedoeld was om het probleem vreedzaam op te lossen.

Honderden van deze dekslels kwamen terecht in musea over de hele wereld, als getuigen van een verdwenen traditie. Daar veranderden ze in kunstobjecten die bewonderd worden om hun esthetische waarde, maar tegelijk geïsoleerd zijn van hun symbolische betekenissen: berichten over belangrijke dingen in het leven, verzonden door vrouwen aan hun echtgenoten.

Nederlandse en Belgische missionarissen die in de jaren ’40 en ‘50 in dit gebied verbleven, herkenden de culturele waarde van de deksels en verzamelden deze voor musea in Nederland en België.

De broers Jan en Frans Visser verzamelden deze deksels uit Cabinda. Ze maakten een uitgebreide studie van de symbolen.

In deze zaal zien we een aantal fraaie voorbeelden die door pater Jan Visser zijn beschreven.

KLIK OP DE AFZONDERLIJKE DEKSELS VOOR EEN INTERPRETATIE VAN DE SYMBOLEN

Meer lezen:

In der minne schikken. Sprekende deksels from Cabinda. National Museum for Ethnology, Leiden 1982

Bittremieux, L. 1934. ‘Symbolisme in de negerkunst of beeldspreuken der bawoyos’, Congo V-2 : 168-204.

Cornet 1980. , Pictographies woyo. Milan: éditions Quaderni Poro 2.

Kerremans, R. 1972. Étude d’une collection de couvercles woyo. Mémoire de Licence, Université Libre de Bruxelles.

Vancoillie, S. 2000. Bijdrage tot de studie van de spreekwoorddeksels van de Woyo. Mémoire de Licence, Rijksuniversi teit Gent.